Tutuklama nedir, ne değildir?

###Tutuklama Nedir? (CMK m.100)

Tutuklama, delillerin korunması veya şüpheli ya da sanığın kaçmasını engellemek gibi nedenlerle geçici olarak uygulanan bir güvenlik tedbiridir. Bu karar, ister soruşturma ister kovuşturma aşamasında olsun, yalnızca bir hakim tarafından alınabilir. Savcılık, belirli koşullar gerçekleştiğinde yakalama kararı çıkarabilirken, tutuklama kararı veremez. Soruşturma sürecinde tutuklama kararını Sulh Ceza Hakimliği, kovuşturma sürecinde ise ceza davasının görüldüğü mahkeme verir.

Bir olayda tutuklama nedenleri bulunsa dahi, şüpheli veya sanık hakkında adli kontrol uygulanarak yargılamanın sağlıklı yürütülebilmesi mümkünse, tutuklama tedbirine başvurulmaz.

### Tutuklama Kararı Şartları (CMK m.100)

Ceza Muhakemesi Kanunu'na göre tutuklama kararı verilmesi için gerekli koşullar şunlardır:

1. **Kuvvetli Suç Şüphesi:** Tutuklama kararı verilmesi için öncelikle şüpheli veya sanık hakkında güçlü suç şüphesinin bulunması gereklidir. Bu, suçu işlediğine dair yüksek bir olasılığın varlığını gösteren somut delillerin olması anlamına gelir.

2. **Tutuklama Nedeni:** Güçlü suç şüphesi mevcut olsa bile tutuklama kararı verilebilmesi için ayrıca bir tutuklama nedeni bulunmalıdır (CMK m.100/1). Bu nedenler arasında şüpheli veya sanığın kaçma ihtimali, delilleri karartma şüphesi ve belirli katalog suçlardan birinin işlenmiş olması gibi durumlar yer alır.

### Tutuklama Kararının Amacı

Tutuklama kararının temel amaçları şunlardır:

1. **Delillerin Korunması:** Şüpheli veya sanığın tanık, mağdur veya başkaları üzerinde baskı yapma ihtimali varsa delillerin korunması amacıyla tutuklama kararı verilebilir.

2. **Kaçmayı Önlemek:** Şüpheli veya sanığın kaçma ihtimali varsa tutuklama kararı verilebilir. Kaçma şüphesi somut olgulara dayanmalıdır.

### Tutuklama Kararının Hukuki Niteliği

1. **Geçici Olması:** Tutuklama kararı, gözaltı gibi geçici bir tedbirdir. Tutuklama nedenleri ortadan kalktığında tutuklama tedbiri de sona erdirilmelidir.

2. **Kişiselliği:** Tutuklama, yalnızca şüpheli veya sanığa uygulanır; diğer kişiler üzerinde etkisi olamaz.

3. **Araç Olması:** Tutuklama, delillerin korunması ve yargılamanın sağlıklı yapılması için bir araçtır, ceza infazı değildir.

4. **Görünüşte Haklı Olması:** Tutuklama kararının derhal gerçekleştirilmesi zorunlu olmalıdır.

5. **Orantılı/Ölçülü Olması:** En hafif tedbirden başlayarak hangi tedbir orantılıysa o uygulanmalıdır.

### Tutuklama Sorgusunda Şüphelinin Temel Hakları

1. **Avukatın Hukuki Yardımından Yararlanma Hakkı:** Şüpheli veya sanık, bir avukatın hukuki yardımından yararlanma hakkına sahiptir. Avukat seçme imkanı olmayanlara baro tarafından ücretsiz avukat sağlanır.

2. **Susma Hakkı:** Şüpheli veya sanık, suçlama hakkında açıklama yapmama hakkına sahiptir.

3. **Delillerin Toplanmasını İsteme Hakkı:** Şüpheli veya sanık lehine olan delillerin toplanmasını talep edebilir.

4. **Savunma Hakkı:** Şüpheli veya sanığa aleyhine olan hususlara karşı savunma yapma hakkı tanınmalıdır.

### Tutuklamaya İtiraz Süresi ve Süreci

Tutuklama kararına itiraz süresi, kararın öğrenilmesinden itibaren iki haftadır. İtiraz, tutuklama kararını veren mahkemeye veya katibe beyan edilerek yapılabilir. İtiraz üzerine tutuklama kararını veren mahkeme kararı üç gün içinde değiştirmezse itiraz, itiraz merciine gönderilir.

### Tutuklama Kararı Verilemeyecek Haller

- İşin önemi, verilmesi beklenen ceza veya güvenlik tedbiri ile ölçülü olmayan durumlarda tutuklama kararı verilemez.

- Sadece adli para cezası gerektiren suçlarda tutuklama kararı verilemez.

- Hapis cezasının üst sınırı 2 yıldan fazla olmayan suçlarda tutuklama kararı verilemez.

### Tutuklama Nedeni Sayılan Katalog Suçlar

Ceza Muhakemesi Kanunu'nda belirli katalog suçlar, tutuklama nedeni olarak kabul edilmiştir. Bu suçlar arasında soykırım, insanlığa karşı suçlar, göçmen kaçakçılığı, kasten adam öldürme, işkence, cinsel saldırı, çocukların cinsel istismarı ve terör suçları bulunmaktadır.

### Tutuklama Kararında Gerekçe

Tutuklama kararlarında kuvvetli suç şüphesini, tutuklama nedenlerinin varlığını, tutuklama tedbirinin ölçülü olduğunu ve adli kontrol uygulamasının yetersiz kalacağını gösteren somut deliller gerekçelendirilerek açıklanmalıdır.

### Tutuklamanın Uluslararası Hukuki Çerçevesi

Uluslararası hukukta tutuklama ve tutukluluğun devamına ilişkin kararlar üç temel koşula bağlıdır: tutuklamanın hukukiliği, kişinin suç işlediğine dair makul şüphe ve tutuklama kararı verilmezse yargılamanın amacı açısından risk doğması. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Anayasa'da bu koşullar belirtilmiştir.

### Sonuç

Tutuklama, ceza muhakemesi sürecinde önemli bir tedbir olup, belirli şartlar ve hukuki gerekçeler çerçevesinde uygulanmalıdır. Tutuklamaya itiraz hakkı ve süreçleri, bireylerin özgürlüklerini koruma amacı taşır ve bu nedenle titizlikle uygulanmalıdır.